ایا ټول خلک کولی شي ورته احساسات تجربه کړي؟ هو او نه. د نړۍ د خلکو د ژبو مطالعه، ساینس پوهانو د احساساتو په نومونو او هغه څه کې چې موږ په دې نومونو پوهیږو توپیر موندلی دی. دا معلومه شوه چې حتی په مختلفو کلتورونو کې د نړیوالو انسانانو تجربې کولی شي خپل سیوري ولري.
زموږ خبرې د فکر سره مستقیم تړاو لري. حتی د شوروي ارواپوه لیو ویګوټسکي استدلال وکړ چې په انسان کې د رواني اړیکو لوړ ډولونه یوازې ممکن دي ځکه چې موږ، خلک، د فکر کولو په مرسته عموما واقعیت منعکس کوو.
په یو ځانګړي ژبني چاپیریال کې لوی شوي، موږ په خپله مورنۍ ژبه فکر کوو، د دې لغت څخه د شیانو، پیښو او احساساتو نومونه غوره کوو، زموږ د کلتور په چوکاټ کې د والدینو او "وطنوالو" څخه د کلمو معنی زده کوو. او دا پدې مانا ده چې که څه هم موږ ټول انسانان یو، موږ ممکن مختلف نظریات ولرو، د بیلګې په توګه، د احساساتو په اړه.
"که څه هم تاسو هغې ته ګلاب وایئ، لږترلږه نه ..."
موږ څنګه، د مختلفو کلتورونو خلکو په توګه، د بنسټیزو احساساتو په اړه فکر کوو: ویره، غوسه، یا، ووایه، خپګان؟ ډیر توپیر لري، ډاکټر جوزف واټس وايي، د اوټاګو په پوهنتون کې د څیړنې ملګری او په یوه نړیواله پروژه کې ګډون کوونکی چې د احساساتو مفکورو د کلتوري تنوع مطالعه کوي. د پروژې په څیړنیز ټیم کې د شمالي کارولینا (امریکا) پوهنتون ارواپوهان او د طبیعي ساینس لپاره د میکس پلانک انسټیټیوټ (جرمني) ژبپوهان شامل دي.
ساینس پوهانو د 2474 ژبو لغاتونه معاینه کړي چې د 20 لویو ژبو کورنیو پورې اړه لري. د کمپیوټري تګلارې په کارولو سره، دوی د "کولیکسیفیکیشن" نمونې په ګوته کړې، یوه پدیده چې په ژبو کې ورته کلمه د معنی سره تړلې مفکورې څرګندولو لپاره کاروي. په بل عبارت، ساینس پوهان د هغو کلمو سره علاقه درلوده چې د یو څخه زیات مفهوم معنی لري. د بېلګې په توګه، په فارسي کې ورته کلمه د غم او افسوس د څرګندولو لپاره کارول کیږي.
له غم سره څه تیریږي؟
د تکاملونو د لویو شبکو په جوړولو سره، ساینس پوهان توانیدلي چې د نړۍ په ډیرو ژبو کې مفکورې او د هغوی نومونې کلمې سره اړیکه ونیسي او په مختلفو ژبو کې د احساساتو انعکاس په څرنګوالي کې د پام وړ توپیرونه وموندل. د مثال په توګه، د نخ-داغستان په ژبو کې، "غم" د "ویرې" او "اضطراب" سره یوځای کیږي. او په سویل ختیځ آسیا کې د تای کدایی ژبو کې، د "غم" مفهوم "افسوس" ته نږدې دی. دا د احساساتو د سیمانټیک نړیوال طبیعت په اړه عمومي انګیرنې تر پوښتنې لاندې راولي.
په هرصورت، د احساساتو په سیمانټیک کې بدلون خپل جوړښت لري. دا معلومه شوه چې د ژبې کورنۍ چې په نږدې جغرافیه کې دي د احساساتو په اړه ډیر ورته "نظرونه" لري د هغو په پرتله چې له یو بل څخه ډیر لرې دي. یو احتمالي دلیل دا دی چې د دې ډلو تر مینځ یو ګډ اصل او تاریخي اړیکه د احساساتو ګډ تفاهم لامل شوی.
څیړونکو دا هم وموندله چې د ټول انسانیت لپاره د احساساتي تجربې نړیوال عناصر شتون لري چې کولی شي د عام بیولوژیکي پروسو څخه راوباسي، پدې معنی چې د احساساتو په اړه د خلکو فکر نه یوازې د کلتور او تکامل لخوا بلکې د بیولوژي لخوا هم شکل لري.
د پروژې پیمانه، نوي ټیکنالوژیکي حلونه او طریقې دا ممکنه کوي چې په دې ساینسي لار کې پرانیستې فرصتونو ته پراخه کتنه وکړي. واټس او د هغه ټیم پالن لري چې د ذهني حالتونو په تعریف او نومولو کې د کراس کلتوري توپیرونه نور هم وپلټي.
بې نومه احساسات
ژبې او کلتوري توپیرونه کله ناکله دومره پرمخ ځي چې زموږ د مخاطب په لغت کې ممکن د احساس لپاره اصطلاح وي چې موږ حتی د یو څه جلا کولو لپاره هم عادت نه یو.
د مثال په توګه، په سویډني کې، "Resfeber" معنی دواړه اضطراب او خوښۍ تمه لري چې موږ د سفر دمخه تجربه کوو. او سکاټانو د ویرې لپاره یو ځانګړی اصطلاح "ټارټل" ورکړی چې موږ یې تجربه کوو کله چې یو کس نورو ته معرفي کړو ، موږ نشو کولی د هغه نوم په یاد کړو. یو پیژندل شوی احساس، دا نه دی؟
د هغه شرم تجربه کولو لپاره چې موږ د بل لپاره احساس کوو، انګلیسانو او د دوی وروسته موږ د "هسپانوي شرم" کلمه کارول پیل کړل (هسپانوي ژبه د غیر مستقیم شرم لپاره خپله جمله لري - "vergüenza ajena"). په هرصورت، په فنلینډ کې د داسې تجربې لپاره نوم هم شتون لري - "myötähäpeä".
د دې ډول توپیرونو پوهیدل نه یوازې د ساینس پوهانو لپاره مهم دي. په کار کې یا د سفر په وخت کې، زموږ څخه ډیری باید د نورو کلتورونو استازو سره خبرې وکړي چې په مختلفو ژبو خبرې کوي. د فکر، دود، د چلند قواعدو، او حتی د احساساتو مفهوم مفهوم کې د توپیر پوهیدل ګټور وي او په ځینو حاالتو کې پریکړه کونکی وي.